Semeya orixinal: Día de les Lletres Asturianes, mayu 2007Fueya en blanco
La sociedá civil asturiana movilízase pola cooficialidá de la llingua nuna futura reforma l'Estatutu d'Autonomía col oxetivu d'apurrí-y a esti idioma'l mesmu reconocimientu que tien el castellán.
Dientro del mapa llingüísticu de la península Ibérica, l'espaciu acupáu pol tueru llingüísticu asturlleonés ye'l más esconocíu de toos. esta llingua, descendiente directa del llatín y falada na Edá Media nel antiguu Reinu de Lleón, pervive nos distintos territorios con diferentes graos de reconocimientu y tamién con nomes dixebraos. En xeneral, la llingua caltiense viva nes tres provincies lleoneses de la Comunidá Autónoma de Castiella y Lleón, ye dicir, en Lleón, Zamora y Salamanca, onde se conoz como lleonés o llingua llionesa, na zona de Miranda do Douru en Portugal, onde ye oficial col nome de mirandés, en delles fasteres d'Estremaúra (estremeñu), en Cantabria (cántabru o montañés) y en Asturies onde se conoz col nome d'asturianu o bable.
Ye n'esti caberu territoriu onde la llingua vive anguañu un importante procesu de defensa de la identidá y onde los movimientos en favor de la cooficialidá son más activos. Ye asina porque equí ye onde meyor se conserva l'idioma, dende'l puntu de vista cuantitativu -estímase qu'ente'l 75 y el 90 per cientu de los falantes de les llingües del tueru asturlleonés son asturianos- lo mesmo que cualitativu -ye la única variante con producción lliteraria y medios de comunicación.
Falao per unes 200.000 persones aprosimao y entendío per más de 500.000 del total d'un millón de población, l'asturianu esfruta d'un ciertu reconocimientu de les instituciones, recoyío nuna llei d'usu y espardimientu de la llingua del añu 1998 y cuenta con una entidá de calter normativu, l'Academia de la Llingua Asturiana, creada nel añu 1981. Unos 20.000 escolinos deprenden esta llingua como materia optativa, o lo que ye lo mesmo, voluntaria pero inxería nel horariu escolar. L'asturianu ye falao en tol territoriu del Principáu, menos na llende más occidental onde se fala el gallegu-asturianu que ta considerao como una fala de transición ente les dos llingües. Como otres llingües minorizaes, l'asturianu caltiense vivu nes zones rurales y con un bayurosu númberu de población autóctono y recula selemente nes zones urbanes. Polo que se refier a los medios de comunicación, esiste un menguáu númberu d'emisores con programación n'asturianu, la televisión pública d'Asturies emite n'asturianu alreor del 5 por cientu de la so programación demientes que la prensa dixital vive un xorrecimientu bultable, con cabeceres como Les Noticies y Asturies.com. La Uiquipedia tien 12.000 entraes. Asina mesmo, un 60% de la población ta pola oficialidá sigún el II Estudiu Sociollingüísticu d'Asturies.
Llingua fuerte, llingua feble
Esti puxu espéyase na sociedá civil, que xenera una rede d'asociaciones que tienen na defensa de la llingua y na esixencia de coooficialidá el so principal enfotu. Xulio Casado ye'l voceru de la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana, una asociación "social, independiente y ensin obediencia política dala, que reivindica la oficialidá y denuncia "les torgues del PSOE y PP al desendolcu de los drechos llingüísticos". Pa Xulio Casado, la situación llingüística n'Asturies resúmese nun fechu, "hai una llingua fuerte, el castellán, y una llingua feble, l'asturianu", ya que una ye oficial y la otra non; pa detrás, a ésto hai qu'amestá-y "l'incumplimientu de tol articuláu" de la Llei d'Usu y Promoción".
Otra de les entidaes señeres ye'l Conceyu Abiertu pola Oficialidá, entamaora de la campaña Yo doi la cara pola oficialidá, na que ciudadanos anónimos y tamién nombraos -Hevia, Vitor Manuel, Quini,...- decantáronse nidiamente pola oficialidá del asturianu. Carlos Pulgar, voceru del Conceyu, rellata que la campaña surdió cuando se trataba la reforma estatutaria col oxetivu "de sofitar una reforma l'estatutu que recoyera la oficialidá". La campaña va anguañu polos cásique 10.000 encontos y entá sigui alendando n'espera que se retomen les negociaciones de reforma l'Estatutu. La iniciativa ye, sigún Pulgar, "un movimientu de resistencia pa un idioma que bien podría pelligrar nun futuru".
¿Asturianu o bable?
La variante del asturlleonés falada n'Asturies foi nomada cuantayá como bable anque anguañu garró puxu la denomación d'asturianu. Pal Académicu Xosé Antón González-Riaño, el términu bable "atribúise a Xovellanos, precursor de la idega de la recuperación de la llingua", pero agora esti términu "ye percibíu socialmente como la llingua pura falada nos pueblos" polo tanto academicamente "el nome de la llingua tien de ser asturianu o llingua asturiana". Pa Xulio Casado el términu bable "tien un usu despeutivu dende la Transición". Estos y dellos factores sociolóxicos ficieron que socialmente prendiera la denomación d'asturianu, nome emplegáu por cásique toles organizaciones de defensa d'esta llingua.
No tocante a la consideración de llingua, pa González-Riaño nun ye discutible: "la comunidá científica ta dafechamente d'alcuerdu en considerar al asturianu como llingua ensin discuxón", y añadi que'n rellación a otres denomaciones como la de lleonés " pué dicise de diferentes maneres, asturianu, asturlleonés o lleonés, pero en tou casu ye la mesma llingua, de forma asemeyada a les de catalán y valencián. L'académicu afita tamién que l'asturianu tien "una normativa totalmente consolidada, con una variedá estándar que ye la que s'emplega na ensiñanza". Ye dicir, que l'asturianu cuntia n'actualidá con tolos elementos pa ser considerada una llingua viva y moderna, con toles blimes pa encarar la cooficialidá "que nun diba traer a los asturianos más que ventayes".
¿Hai conflictu llingüísticu n'Asturies?
El debate sobre la cooficialidá faise notar na cai, pero tamién na Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies. N'esti Parllamentu, los trabayos, n'esta llexislatura, sobre la reforma l'Estatutu d'Autonomía nun tomaron en cuenta la cooficialidá del asturianu, demandada únicamente pol grupu parlamentariu d'Izquierda Xunida-Bloque por Asturies-Los Verdes, que con 4 diputaos, atopábase´n minoría frenti a los dos grupos mayoritarios, el de la Federación Socialista d'Asturies con 21 escaños, y el del Partíu Popular que cuntaba 20, los dos contrarios a la cooficialidá. Cola entrada d'IX nel Gobiernu autonómicu parose la reforma, qu'endagora atópase'n puntu muertu y que, sigún el diputáu d'Izquierda Xunida, Francisco Javier García Valledor "nun va retomase n'esta llexislatura". Pa esti diputáu, la non cooficialidá ye la causa d'un "conflictu llingüísticu", en tanto qu'esiste una "desigualdá d'usu, tratu y drechos" sigún la llingua que se quiera emplegar . De fechu, sostién Valledor, pa detrás qu'esiste una llei que regula l'usu del asturianu, "al nun tener esta llingua los mesmos drechos que'l castellán, percíbese como una llingua poco útil, que nun s'emplega socialmente y que pierde atractivu pa les nueves xeneraciones". La cooficialidá, pa García Valledor, ye la única vía pa garantizar " los drechos llingüísticos de los falantes y el caltenimientu del patrimoniu llingüísticu".
Asina y too, tanto dende'l PSOE como dende'l PP caltienen la refuga a la cooficialidá y consideren que sedría ésta la que "diba xenerar un conflictu llingüísticu onde nun lu hai". "Nun tamos pola oficialidá", asegura el voceru del grupu parllamentariu socialista, Fernando Lastra, que ye del paecer que l'actual política en materia llingüística ha de tar centrao namás "en la regulación y promoción del bable", lo mesmo que considera que dar un pasu más diba suponer "crear un códigu oficial que nun diba ser asumíu polos ciudadanos".
Un discursu asemeyáu ye'l que mantién el Partíu Popular, Joaquín Aréstegui, voceru axuntu del PP nel Parllamentu asturianu, ye de la idega que la cooficialidá diba llevar "a la imposición llingüística" y por eso refúgala dafecho. "La nuestra postura encalla xusto antes de la cooficialidá", y afita que la Llei d'Usu y Promoción foi ellaborada pol PP. "L'asturianu tien el reconocimientu que tien que tener", diz Aréstegui, qu'anecia que "lo qu'asocede'n Galicia o Cataluña en custiones llingüístiques ye causa d'esmolecimientu n'Asturies".
Les Claus / Los finxos
Un marcu xurídicu a un pasu de la cooficialidá
L'estatus actual del asturianu ta regulao pola Llei d'Usu y Promoción del bable/asturianu, aprebada l'añu 1998, na que s'otorga a esta llingua un altu grau de proteición anque nun allega a la plena cooficialidá. Asina y too, la llei garantiza el drechu de los ciudadanos al emplegu d'esta llingua y la plena validez nes comunicaciones col Principáu d'Asturies. El Gobiernu asturianu amuésase tamién dispuestu a promover la llingua ente los funcionarios públicos y faculta a los conceyos a emplegar los preseos afayaízos pa promover el so usu. Otru aspeutu de la llei ye que garantiza la ensiñanza del asturianu como materia curricular y n'horariu escolar, anque dientro de la voluntariedá. Tamién da caráuter oficial a la toponimia tradicional. Otramiente, en dengún casu establez deber o obligatoriedá nel usu y promoción de la llingua.
Esta llei tien l'orixe nel artículu 4u. del Estatutu d'Autonomía d'Asturies que nel so primer párrafu garantiza la "proteición" del bable asina como la promoción de "l'usu, la difuxón nos medios de comunicación y la ensiñanza, con respetu a les variantes llocales y la voluntariedá nel so apredizax". El párrafu 2 establez la promulgación d'una llei "que va regular la proteición, l'usu y la promoción del bable".
Enllaces:
II Estudiu Sociollingüísticu d'Asturies.pdf
Fonte | Avui.cat
No hay comentarios:
Publicar un comentario